Συμβαίνει σχεδόν κάθε φορά που ένα μεγάλο γεγονός απασχολεί την ανθρωπότητα, να εμφανίζονται θεωρίες που το αποδίδουν σε σκοτεινές παρασκηνιακές δυνάμεις. Πρόκειται συνήθως για ισχυρισμούς περί ύπαρξης κάποιας πλεκτάνης ισχυρών δυνάμεων χωρίς θεσμική νομιμοποίηση.

Οι λεγόμενες και «θεωρίες συνωμοσίας» στηρίζονται συνήθως σε μια απλοϊκή εξήγηση δυσεξήγητων καταστάσεων, ώστε αυτές να είναι κατανοητές ακόμα και στον πιο απλό πολίτη, δημιουργώντας μία ψευδαίσθηση εξήγησης με ντεκόρ πάντα έναν «συνωμότη».

Η αρχή γίνεται με ερωτήματα και υπόνοιες. Από που για παράδειγμα προήλθε η πανδημία; Μήπως από τα εργαστήρια των φαρμακευτικών εταιρειών; Ποιος ωφελείται από τα εμβόλια; Μήπως είναι οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες;

Η αλυσίδα παρόμοιων ερωτημάτων εξαπλώνεται ταχύτατα μέσω του διαδικτύου και κτίζει σταδιακά μια κινηματογραφική θεωρία συνωμοσίας με εύκολους αποδέκτες τους καθ’εξιν «αρνητές» της πραγματικότητας.

Ποιοι όμως επωφελούνται από τη διασπορά τέτοιων θεωριών;

Ορισμένες φορές αφορά απλά ένα παιχνίδι εντυπώσεων από ανθρώπους που προσπαθούν να κερδίσουν αναγνωρισιμότητα είτε στον κοινωνικό τους περίγυρο είτε στα social media. Πρόκειται για αυτοχρισμένους “ειδικούς” με άγνωστες, αλλά καλά πληροφορημένες σύμφωνα με τους ίδιους πηγές, χωρίς η θεωρία τους να βασίζεται σε επιστημονικά ή πραγματικά δεδομένα.

Άλλοτε, όμως, με εξαιρετικά επικίνδυνο και αντιδημοκρατικό τρόπο, αποτελεί τμήμα οργανωμένου σχεδίου που στοχεύει στη χειραγώγηση των ανθρώπων και σκοπεύει στην πολιτική ή την οικονομική τους εξαπάτηση ή ακόμη και στη πρόκληση κοινωνικής αναταραχής.

Σε κάθε περίπτωση, κοινό χαρακτηριστικό όσων διαδίδουν τέτοιες θεωρίες είναι ότι παρουσιάζουν την φήμη ως την απόλυτη αλήθεια, θέτουν ερωτήματα υπονοώντας τις απαντήσεις και υποστηρίζουν την θεωρία τους με ευκολόπεπτες, συγκινησιακά φορτισμένες αφηγήσεις.

Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι επικίνδυνες διότι όσοι τις υιοθετούν αναπτύσσουν έναν αμυντικό μηχανισμό που τους εμποδίζει να εμπιστεύονται τους θεσμούς και την επιστημονική κοινότητα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τους αρνητές της μάσκας και τα επιχειρήματά τους, από την αφαίρεση του κατοχυρωμένου δικαιώματος στην ελευθερία του λόγου έως τη μείωση των ποσοστών οξυγόνου στον οργανισμό. Φυσικά η θεωρία της “μη χρήσης μάσκας” ξεφούσκωσε και οι αυτοχριζόμενοι “ειδικοί” διαψεύστηκαν από την πραγματικότητα, καθώς η χρήση της όχι μόνο είναι επιβεβλημένη, σύμφωνα με τους ειδικούς, αλλά μέχρι σήμερα είναι το μόνο όπλο ενάντια στην εξάπλωση του ιού. Τώρα πλέον αντιμετωπίζουμε το αντιεμβολιαστικό κίνημα που πολύ φοβάμαι ότι μπορεί να πάρει σημαντικές διαστάσεις, με ορισμένους, ευτυχώς λίγους, να έχουν φτάσει να πιστεύουν ότι θα τους βάλουν με το εμβόλιο και τσιπάκι παρακολούθησης στον οργανισμό.

Πώς όμως μπορούμε να αμυνθούμε απέναντι στις ανυπόστατες θεωρίες συνωμοσίας;

Χρέος κάθε οργανωμένου κράτους είναι να ενημερώνει την κοινωνία. Η επίσημη ενημέρωση και η παράθεση επιστημονικών στοιχείων είναι ίσως το μόνο όπλο απέναντι στον παραλογισμό. Επίσης όλοι όσοι έχουμε δημόσιο λόγο πρέπει να προτρέπουμε τους πολίτες να εμπιστεύονται τους θεσμούς και την επιστημονική κοινότητα. Οι πολίτες ταυτόχρονα πρέπει να είναι περισσότερο υποψιασμένοι, να φιλτράρουν την ανεξέλεγκτη πληροφόρηση του διαδικτύου και να ενημερώνονται από έγκυρες πηγές.

Ο κορονοϊός προκαλεί μία αρρώστια που η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα θα νικήσει, όπως έκανε και στο παρελθόν με άλλες ασθένειες. Ας την εμπιστευτούμε.